http://negahedigar1
بررسی تاریخی قائم و امام دوازدهم: غيبت صغری یا کبری؟ کدام اول است؟
کاویان صادق زاده میلانی
در بحث قبل مسالۀ مهم ظهور قائم با امر تازه (دین تازه) و کتاب تازه بررسی شد. دو حدیث ارائه شده در معنی امر به مفهوم دین را در زیر برای تکمیل بحث می آورم.
معنی امرالله به معنی دین
به محتوای مهم کتاب کمال الدین (ص 323) نوشته مرحوم شیخ جلیل الصدوق توجه کنید:
اکتتم رسول الله (ص) بمکة مختفیا ً خمس سنین لیس یظهر امره و علیَّ (ع) معه و خدیجة ثمّ امره الله عزّ و جلّ ان یصدع بما امر به فظهر رسول الله (ص) و اظهر امره.
حضرت محمد امر خود را بنابر حدیث برای پنج سال در مکّه مخفی نگاهداشتند و سپس امر را اظهار فرمودند. اظهار امر حضرت باب نیز به معنی ابلاغ عمومی وحی و پیامبری آن بزرگوار است.
و شیخ کلینی نیز این را می رساند:
الكافي ج : 1 ص : 192 قَوْمٍ هادٍ (الرعد -: 7 -) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمُنْذِرُ وَ عَلِيٌّ الْهَادِي يَا أَبَا مُحَمَّدٍ هَلْ مِنْ هَادٍ الْيَوْمَ قُلْتُ بَلَى جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا زَالَ مِنْكُمْ هَادٍ بَعْدَ هَادٍ حَتَّى دُفِعَتْ إِلَيْكَ فَقَالَ رَحِمَكَ اللَّهُ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَوْ كَانَتْ إِذَا نَزَلَتْ آيَةٌ عَلَى رَجُلٍ ثُمَّ مَاتَ ذَلِكَ الرَّجُلُ مَاتَتِ الْآيَةُ مَاتَ الْكِتَابُ وَ لَكِنَّهُ حَيٌّ يَجْرِي فِيمَنْ بَقِيَ كَمَا جَرَى فِيمَنْ مَضَى
[4] مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسلَّهِ فِي سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ لَا عَلَى ذَهَبٍ وَ لَا عَلَى فِضَّةٍ إِلَّا عَلَى عِلْمِهِ
بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ ع وُلَاةُ أَمْرِ اللَّهِ وَ خَزَنَةُ عِلْمِهِ
[1] مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي زَاهِرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ نَحْنُ وُلَاةُ أَمْرِ اللَّهِ وَ خَزَنَةُ عِلْمِ اللَّهِ وَ عَيْبَةُ وَحْيِ اللَّهِ
غیبت؟
در عرف شیعه دو غیبت برای امام دوازدهم یا قائم قائل شده اند: کوتاه (صغری) و بلند (کبری). کوتاه را از سال 260 هجری تا حدود 70 سال بعد دانسته اند که دوران تماس این شخصیت با شیعه از طریق چهار نایب انجام می شده است. غیبت بلند از فوت چهارمین نایب امام آغاز و تا زمان کنونی ادامه دارد.
در مورد عدم وجود چنین شخصیتی و اینکه افسانه او زاده نیازهای رقابتی درون شیعه در اواخر قرن سوم و اوائل قرن چهارم در مقاله های پیشین اشاره شده است و نیازی به تکرار نیست.
در مورد غیبت منابع دست اول تاریخی اشارتی به آن ندارند. مفهوم غیبت به عنوان مصطلح در عرف شیعه در المحاسن البرقی و بصائرالدرجات صفّار قمی یافت نمی شود. در هنگام وفات شیخ کلینی (م. 329 ه. ق) مفهوم غیبت جا افتاده بود یعنی در این 70 سال میانه نظرات غالب و رقیب به مرور از عرصۀ فکری شیعه حذف شد. البته امید و انتظار شیعه که باور به راهبری همیشگی امام داشتند ظهور نزدیک و خروج عاجل او بود. مراجعه به منابع اولیه راهگشا است. برخی از منابع طول مدت غیبت دوم را کوتاه تر از غیبت اول می شماردند. برای نمونه الغیبة نعمانی که نزدیک به 13 سال پس از آغاز "غیبت کبری" نوشته شده می آورد که در بین دو غیبت، دومین آنها کوتاه تر خواهد بود.(الغیبة 90 و همین را مجلسی در بحار الانوار جلد 13 آورده است ص 142).
گرچه این حدیث در اواسط قرن چهارم هجری در دهان امام جعفر صادق قرار می گیرد ولی باز تکرار می کنم که منابع پیش از آن در دوران خود ائمه اشارتی به آن نداشته اند.
مولف کمال الدین (م. 381) در کتاب خود روایتی را از شیخ کلینی نقل می کند.
«حدثنا محمد بن یعقوب الکلینی...عن علیّ بن حسین بن ابی طالب و انّ للقائم منّا غیبتین احداهما اطول من الاخری، اما الاولی فستة ایام، او ستّة اشهر، او ستة سنین...» (کمال الدین 303)
قائم ما دو غیبت خواهد داشت که یکی بلندتر از دیگری است که اولین آنها شش روز، یا شش ماه یا شش سال طول می کشد.
این متن را در کتاب کافی بنده ندیده ام ولی مورد استناد شیخ صدوق ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بابویه قمی قرار گرفته است.
به هر حال مراجعه به متون اصلی و پایۀ شیعه و بررسی شواهد تاریخی نشن می دهد که همانطور که وجود چنین شخصیتی از لحاظ تاریخی قابل اثبات نیست و موارد اضافه شدن نام او به روایتهای بعدی شیعه را در پیش آورده ام در مسالۀ غیبت که پرداختۀ دهه های پس از فوت امام حسن عسکری است نیز قرائن تاریخی نظر متعارف و رایج میان شیعه را نمی رساند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر