کتاب‌های فارسی: [farsibooks] Professor Ehsan Yarshater or بزرگترین ایرانی زنده چه کسی است

http://bahmanagha.blogspot.com/2010/04/blog-post_07.html

چهارشنبه ۷ آوریل ۲۰۱۰

درباره احسان یارشاطر؛ از بزرگترین ایرانی‌های زنده*

اگر از من بپرسند بزرگترین ایرانی زنده چه کسی است**، یکی از اصلی‌ترین گزینه‌هایم، و احتمالاً انتخاب نهایی‌ام، احسان یارشاطر خواهد بود. مدت‌هاست می‌خواهم چیزی درباره یارشاطر بنویسم. برنامه «چهره‌ها»ی هفته پیش تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی فارسی و ۱۴ فروردین که تولد ۹۰ سالگی‌اش بود، بهانه شد.

می‌دانم متن طولانی است و احتمالاً خیلی‌ها پایین‌تر از این نخواهند رفت. برای همین شدیداً پیشنهاد می‌کنم این مصاحبه حدوداً یک ساعته با یارشاطر، یا دست کم قسمت اولش، را که سهراب اخوان در سال ۲۰۰۱ انجام داده، ببینید (قسمت اول - قسمت دوم). بیشتر اطلاعات این نوشته هم از همین مصاحبه آمده. فایل این مصاحبه را این‌جا هم گذاشته‌ام: قسمت اول - قسمت دوم.

من خودم تا پنج شش سال پیش یارشاطر را نمی‌شناختم. اسمش را این ور و آن ور شنیده بودم، اما زیاد درباره‌اش نمی‌دانستم. توی این دو سه روز در فیس‌بوک و ریدر دیدم بعضی از دوستانم نوشته‌اند که تا حالا یارشاطر را نمی‌شناخته‌اند و با دیدن برنامه بی‌بی‌سی شیفته‌اش شده‌اند. این نوشته هم برای آن‌هایی که هنوز این آدم را نمی‌شناسند یا می‌خواهند بیشتر بشناسند.

احسان یارشاطر چند روز پیش ۹۰ ساله شد. در رشته ادبیات فارسی در دانشگاه تهران و دانشگاهی در لندن درس خوانده و بعد از گرفتن دکترایش آمده ایران و شده استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران. به گفته خودش استادی دانشگاه یک شغل تمام وقت است و بیشتری‌ها به همین کار اکتفا می‌کنند و خود او هم تدریس را خیلی دوست داشته. اما فکر کرده کارهای دیگری هم باید بکند.

یارشاطر می‌دیده که خیلی از کتاب‌های مهم جهان به فارسی ترجمه نشده و کلاً ترجمه کتاب‌های کلاسیک به قول خودش سامانی ندارد. برای همین «بنگاه ترجمه و نشر کتاب» را تاسیس می‌کند و شروع می‌کند به این کار. فکر می‌کنم بیشتر کتاب‌های کلاسیک را بار اول همین بنگاه به فارسی ترجمه کرد و قاعدتاً در کتابخانه‌های کادر و پدرهایتان کلی از کتاب‌های این بنگاه را دیده‌اید.

حالا این کار هم برای یارشاطر بس نبوده. می‌گوید که می‌دیدم جوان‌های ما کتاب مناسب برای خواندن ندارند. برای همین شروع می‌کنند به تالیف یک سری کتاب برای جوانان و بعد برای نوجوانان و (باز به قول خودش) مآلاً برای کودکان. بعد می‌آید و انجمن کتاب را تاسیس می‌کند که هدفش ترویج کتابخوانی بوده و کتابخانه سیار راه می‌انداخته‌اند و به مردم بی دنگ و فنگ کتاب می‌رسانده‌اند.

همه این‌ها تا قبل از کار مشهورش دایره‌المعارف ایرانیکاست. ایرانیکا که کار تدوینش در سال ۱۳۵۲ (۱۹۷۳) در مرکز مطالعات ایران دانشگاه کلمبیا در نیویورک شروع شده، دایره‌المعارفی است به زبان انگلیسی درباره هر آن‌چه که به ایران و فرنگ و تمدنش مربوط می‌شود. تا حالا ۱۵ جلد از این دایره‌المعارف چاپ شده و قرار است در نهایت ۴۵ جلد بشود. ایرانیکا دایره‌المعارفی است با استانداردهای آکادمیک کاملاً بالا و از نظر اعتبار، چیزی در حد بریتانیکا. یارشاطر سرپرست این دایره‌المعارف است و در این ۳۷ سال بیشتر وقت و بخشی از ثروت شخصی‌اش را برای تدوین این دایره‌المعارف گذاشته. در همین برنامه بی‌بی‌سی فارسی یک نفر می‌گوید فردوسی ۳۰ سال زحمت کشید و زبان فارسی را زنده کرد، یارشاطر هم چهل سال است زحمت می‌کشد که فرهنگ ایرانی را ثبت کند و کارش به همان بزرگی است.

البته فکر نکنید که ایرانیکا تنها پروژه‌ای بوده که در این سال‌ها انجام می‌داده. در ۵-۶ سال اول (پیش از انقلاب) که کماکان کارهای «بنگاه ترجمه و نشر» و انجمن کتاب را در دست داشته و بعد از انقلاب هم که آن دو پروژه به دلایل واضح تعطیل شدند، دو پروژه شاید حتی بزرگ‌تر را شروع کرده است. یکی ترجمه متون مهم فارسی به زبان‌های دیگر، و یکی هم تدوین تاریخ تحقیقی ادبیات ایران (که ۱۸ جلد است).

راستی این را هم یادم رفت بگویم که قبل از همه این‌ها مولف مدخل‌های مربوط به «السنه» (زبان‌شناسی) در دایره‌المعارف مصاحب بوده. دایره‌المعارفی که به نظر من یکی از دو سه تا ارزشمندترین کارهای انجام شده به زبان فارسی است.

این را بی‌اغراق می‌گویم. آرزو و برنامه بلندمدت زندگی من این است که یکی از این کارهایی را که یارشاطر انجام داده، انجام دهم و بعد این آدم دست کم پنج، شش تا پروژه عمری شروع کرده و همه را تا جایی که می‌شده پیش برده و نیمه‌کاره‌ها را در نود سالگی پیگیری می‌کند و باز به گفته خودش مدام به کارهای جدیدی که می‌شود انجام داد فکر می‌کند.

در مصاحبه با بی‌بی‌سی لقوه یارشاطر خیلی شدید شده بود و خودش هم گفت که این لقوه که روزبه‌روز بیش‌تر می‌شود کار را برایم سخت کرده. او ۹۰ سالش است و قاعدتاً دور نیست روزی که خبر مردنش را بشنویم. تا حالا از دو تا از دوستانم شنیده‌ام که حاضرند از عمر آنها کم و به عمر یارشاطر اضافه شود. کاش می‌شد که بشود. این آدم با عزت زندگی کرد. امیدوارم سال‌ها زنده باشد و با عزت هم بمیرد.

* طبعا از نظر من

** می‌دانم که سوال خیی کلی است و معیارش معلوم نیست، ولی خب این سوال یک معنای کلی مشترک در ذهن بیشتر ما دارد.