حميدرضا ابراهيم زاده
اسطوره شدن در دنياي امروز کار دشواري است چرا که عصر اساطير اگر نگوييم به پايان رسيده لااقل در نشيب افول است. چه بسياري که به مرز اسطوره شدن نزديک مي شوند ولي در قفاي ابرهاي فراموشي پنهان از ديده آيندگان خواهند ماند. تابيدن در شب پرستاره ايران که نه فقط ستاره که به قدر کفايت ماه دارد، جهد و ممارستي عظيم مي طلبد و در اين عرصه اهل کام و ناز را راه نيست.
اسطوره شدن البته عوالم خاص خود را دارد. از نظر برخي حتي قهر اسطوره ها هم لطف اندود و زهرشان هم شکرآميز است و از منظر برخي ديگر به هنرمندي آنها نيز بايد شک کرد. آنها منتقدان دائمي هستند که راه و بيراه نقد مي کنند. به حس نوستالژيک يک ملت از شنيدن آهنگي خرده مي گيرند و آن را به پاي اسطوره ها مي گذارند و حتي فراتر از آن سر در زندگي شخصي افراد مي کنند و معيار سنجش هنر را شخصيت افراد قرار مي دهند.
محمدرضا شجريان يک اسطوره است. فارغ از اينکه تا چه حد مشتاق موسيقي ايراني باشيم بي بديلي او در اين حوزه حقيقت است هر چند برخي حمل مجاز مي کنند. آشنايي وي با پنهان ترين زواياي موسيقي ايراني و ارتقاي آواز به آنچه بايد دوره مابعد شجريان نام نهاد از ديد خبرگان موسيقي انکارناشدني است. اما منظور در اين سياهه پرداختن به دانش و فضل شجريان نيست. حتي آنچه وي را تبديل به اسطوره کرده نيز مورد بحث نيست بلکه موضوع اصلي نگاه غيرحرفه يي و حسدآميز به استاد آواز ايران است.
هر آنچه اسباب بلاست در عرصه هنر ايراني از اين واژه ناميمون «هنرمند مردمي» است که به واقع هرگز معلوم نخواهد شد از دهان کدام يک از ابا و اجداد ما خارج شده که اينچنين بر تارک هنر و فرهنگ ما نشسته است. هنرمند مردمي که اغلب به انضمام «خاک پاي مردم» و «به عشق مردم» و اين نوع درويش مسلکي ها و تنزه طلبي هاي رندانه به پيوست نام هنرمند مي آيد در واقع مايه و پايه اين سوءتفاهمات را ايجاد کرده است. از ديد عوام و بلکه خواص «هنرمند مردمي» يعني آنکه از مسند اصول حرفه يي خود برخيزد و باب دل مردم که گرايش غريبي به ابتذال دارند حرکت کند. هنرمند خاک پاي مردم يعني آنکه مثلاً کنسرت مجاني برگزار کند و به قوت لايموت خود بسازد. «مخلص مردم» بودن يعني اينکه هنرمند برنياشوبد اگر مردم جايگاه وي را نشناسند.
بعضي ها آنقدر بزرگ مي شوند که ما کنار سرو قامتشان احساس حقارت مي کنيم. نفس خويشتن دوست آدمي اغلب اين رابطه را معکوس مي کند نتيجتاً حکم به تفرعن بزرگان مي دهد. ما عادت کرده ايم که بزرگان آنقدر فروتني کنند که ما فراموش کنيم تمامي زندگي را به فکر خور و خواب بهتر بوده ايم و توشه يي از معرفت نيندوخته ايم. ما خو کرده ايم به اينکه «صاحب هنر نگيرد بر بي هنر بهانه». علاوه بر اينکه از صراحت و بي پرده سخن گفتن بيزاريم. شرط ادب نيست که اگر توانايي و استعدادي داريم به روشني و بي مبالغه و تفاخر از آن صحبت کنيم. بايد هميشه آنچه داريم را کتمان کنيم.از عجايب روزگار است که همه چيز را وارونه درک مي کنيم. اين هنرمند نيست که بايد مردمي شود بلکه اين مردم اند که اگر لااقل هنرمند نمي شوند بايد هنرمندپرور شوند. روزي که هنرمند بر اساس ميل و خواسته مردم حرکت کند به ورطه اضمحلال نزديک مي شود. اين مردم هستند که بايد دنباله رو هنرمند باشند نه بالعکس.بعضي دوستداران شجريان نيز مقام وي را چنان به اوصاف عالي مي آرايند که بايد حق داد از طرف ديگراني که با اقبال روبه رو نيستند رشک برانگيز شود. هاله هاي تقدسي که دور او مي تنند و مجال بحث و گفت وگو را جز به تاييد و تحسين از او بر نمي تابند چه بسا خود فتنه انگيز است.
اگر پايمان را از اين ديوار مستحکم تنيده دور خودمان بيرون بگذاريم خواهيم ديد که در کشورهاي ديگر نه مردم با هنرمندان عهد اخوت بسته اند و با دليل و بي دليل آنها را موصوف به صفت «استاد» مي کنند و هاله هاي تقدس به دورشان مي پيچند و نه هنرمندان معيارهاي خود را به خواست مردم تنزل مي دهند. همه جايگاه خود را مي دانند. هنرمند کالاي هنري عرضه مي کند و مخاطب براساس سليقه اش بهاي آن را مي پردازد. براي مخاطب ارزش آن کالاي فرهنگي اهميت دارد و هر روز سر در کار هنرمند نمي کند که چقدر ثروت دارد و چرا مثلاً بهاي بليت کنسرتش اين همه گران است.
شجريان نيز هنرمند است. پس تنها چيزي که از او بايد طلب کنيم موسيقي خوب است. اينکه وي اخلاق خوبي دارد يا نه، ثروتمند است يا خير، بيشتر فضولي است که ما به آن پيرايه هاي زيبايي از درويشي و سجاياي عارفانه و اخلاق و مرام سخاوتمندانه مي زنيم. حق شجريان است که قدر ببيند و هر کجا مي رود بر صدر نشيند چون يک هنرمند حرفه يي است که از اين مرز هم گذشته و وارد دنياي اسطوره ها شده است. با کم و زياد دنياي سفله پرور ساخته و دم برنياورده و آواز ايراني را وارد عرصه جديدي کرده است. ستاره قطبي آسمان موسيقي ايران شده است که معيار ارزشمند موسيقي با او سنجيده مي شود. پس اگر وي در عوالم هنرمندانه خود انتظار ارج و قرب بيشتري داشته باشد چيزي به گزاف نخواسته است. حال اگر ما او را به چوب طعنه برانيم بي انصافي است که اگر انگشت شمار هنرمنداني باشند که اين روزها فخر ايران زمين اند يکي شان هم اوست.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر